اولین مدارس اردبیل قبل از تاسیس اداره ی معارف
مدرسه ی نصریه
محمد ولی خان (نصرالسلطنه)
سال 1284 خورشیدی برای مردم اردبیل با سال های دیگر تفاوت داشت. محمد ولی خان سپهدار، معروف به نصرالسلطنه حاکم اردبیل بود. او میرزا حسین رشدیه برادر میرزا حسن مشهور را از تبریز به اردبیل فرا خواند و با همّت او مدرسه ای را به نام «نصریه» که احتمالاً مدرسه ی «ادبیه» هم گفته می شد پایه گذاری کرد. این مدرسه اوّلین مدرسه به سبک جدید در اردبیل بود. مرحوم میرزا حسین مدیر مدرسه و شادروان میرزا عبدالحمید آموزگار و میرزا مسیب رهبر از معلم های این مدرسه بودند و کتاب های « وطن دیلی» و « کفایه التعلیم » را برای کودکان تدریس می کردند. با عزل نصرالسلطنه این مدرسه تعطیل شد.
مدرسه ی جعفریه
بعد از تعطیلی مدرسه ی نصریه گروهی از افراد با نفوذ شهر تصمیم گرفتند که با همیاری هم مدرسه ی دیگری را در اردبیل ایجاد کنند. این مدرسه در سال 1285 افتتاح شد. حاجی محمد جعفر صراف در این راه پیش قدم بود رشیدالملک حاکم اردبیل یکصد و ده تومان، میرزابراهیم چهل تومان، نایب الصدر سی تومان برای راه اندازی مدرسه کمک نمودند. فردی به نام میرزا محمد علی خان را که از اهالی تبریز بود به مدیریت مدرسه استخدام کردند و چون حاجی محمد جعفر صراف در این کار پیش قدم شده بود مدرسه را جعفریه نام نهادند . مخالفان با تحصیل در مدرسه مردم عوام را علیه مدرسه تحریک کردند و سرانجام عمر آن دیری نپائید و تعطیل شد.
نمایی از مدرسه ی شرافت | از چپ به راست: میرزا شفیع صدر ، مستوفی،میرزابخشعلی،میرزامسعود در اواخر دوره قاجار
مدرسه ی شرافت
به دنبال تعطیلی مدرسه جعفریه، مردم همچنان به ایجاد مدرسه در اردبیل اصرار می کردند اگر چه مخالفان نیز از پای می نشستند و توده ی عوام مردم را تحریک می نمودند امّا با پایمردی گروهی در سال 1286 مدرسه دیگری به نام مدرسه ی شرافت تأسیس شد این بار «میرزا محمد علی خان تبریزی» را به مدیریت این مدرسه استخدام کردند. یکی از آزادیخواهان و مشروطه طلبان اردبیلی به نام الله قلی تاجر حقوق مدیر مدرسه را پرداخت می کرد. این مدرسه نیز سرنوشت مدارس قبل را پیدا کرد و خیلی زود تعطیل شد.
مدرسه ی رشیدیه:
رشیدالملک حاکم اردبیل
در سال 1291 مردم با حمایت رشیدالملک و اعضای انجمن شهر اردبیل ( ناصرالرعایا، شیخ الاسلام، حاج میرزا ابراهیم، حاج محمد علی حریری) مدرسه ای به نام رشیدیه تأسیس کردند. بعد از آن که وابستگی رشیدالمک به روس ها و مخالفت شدید او با مشروطه خواهان آشکار شد، فتنه ی غارت شهر با حمایت روس ها و رحیم خان به وقوع پیوست. در این زمان فردی به نام میرزاستار از معلمان رشیدیه به خاطر وابستگی ایلی توانست حمایت دایی خود، یعنی غفاربیگ، ایل بیکی عشایر را جلب کند و با حمایت مالی مردی به نام حاج گنجعلی خان از ثروتمندان شهر در محله ی پیر عبدالملک خانه ای اجاره کرده میز و نیمکتی خریداری کند و فعالیت مدرسه را ادامه دهد شیخ الاسلام محمد قدس مدیر مدرسه بود امّا این مدرسه هم سرنوشتی جز تعطیلی نداشت.